Η οξεία γαστρεντερίτιδα είναι μια νόσος που χαρακτηρίζεται από τη λοίμωξη του γαστρεντερικού συστήματος, η οποία ευθύνεται για σημαντικά ποσοστά θανάτου στις αναπτυσσόμενες χώρες και σημαντική οικονομική επιβάρυνση στις ανεπτυγμένες χώρες (Chow, 2010). Ο υπαίτιος παράγοντας μπορεί να είναι κάποιος ιός, βακτήριο ή παράσιτο.
Οι ιοί ευθύνονται περίπου για το 70% των κρουσμάτων οξείας γαστρεντερίτιδας στα παιδιά (Chow, 2010), ενώ περίπου 20 διαφορετικοί τύποι ιών έχουν ταυτοποιηθεί ως αιτιολογικοί παράγοντες. Από αυτούς οι ροταϊοί (rotaviruses) είναι οι επικρατέστεροι, καθώς ευθύνονται για το 30% με 72% των περιστατικών οξείας γαστρεντερίτιδας που χρειάζονται νοσηλεία και το 4% με 24% του συνολικού αριθμού περιστατικών οξείας γαστρεντερίτιδας παγκοσμίως (Chow, 2010). Κάποιοι άλλοι ιοί οι οποίοι ευθύνονται για την πρόκληση της ιογενούς γαστρεντερίτιδας είναι οι αστροϊοί (astroviruses), σε ποσοστό 1-5%, οι αδενοϊοί της υποομάδας F (adenoviruses), σε ποσοστό 1-10% και οι καλυκοϊοί (calicoviruses), σε ποσοστό 11-68%. Οι τελευταίοι περιλαμβάνουν τους νοροϊούς (noroviruses) και τους σαποϊούς (sapoviruses) (Desselberger, 2017). Τα κύρια συμπτώματα της ιογενούς γαστρεντερίτιδας είναι οι διάρροιες και οι έμετοι, τα οποία διαρκούν 1 – 10 ημέρες. Άλλα συμπτώματα που μπορεί να παρουσιαστούν είναι η ναυτία, το κοιλιακό άλγος, ο πονοκέφαλος, ο μυϊκούς πόνος, η κόπωση, τα ρίγη και ο πυρετός (Desselberger, 2017). Κάποιοι ιοί οι οποίοι προκαλούν σπανιότερα διάρροια και έμετο ή ασυμπτωματικές λοιμώξεις είναι οι Kobuviruses, οι εντεροϊοί (enteroviruses), οι ορθορεοϊοί (orthoreoviruses), οι αδενοϊοί (adenoviruses), εκτός από αυτούς της ομάδας F, οι τοροϊοί (toroviruses), οι κορονοϊοί (coronaviruses) συμπεριλαμβανομένου του SARS CoV και οι παρβοϊοί (parvoviruses). Τέλος, ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV), ο κυτταρομεγαλοϊός (cytomegalovirus), ο ερπητοϊός (HSV), και οι αδενοϊοί τύπου 42 ή 47 προκαλούν διάρροια σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα (Desselberger, 2017).
Η διάγνωση των λοιμώξεων από ροταϊούς, αστροϊούς και αδενοϊούς είναι σχετικά εύκολη λόγω της έκκρισης μεγάλου αριθμού ιϊκών σωματιδίων κατά την οξεία φάση της ασθένειας. Αντίθετα, οι νοροϊοί και οι σαποϊοί πολλαπλασιάζονται σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις και για πιο σύντομο χρονικό διάστημα. Η θεραπεία περιλαμβάνει τη λήψη διαλυμάτων ενυδάτωσης από το στόμα, ή ενδοφλέβια στις περισσότερο σοβαρές περιπτώσεις (Desselberger, 2017).
Πίνακας 1. Κλινικά ευρήματα που σχετίζονται με παθογόνα που προκαλούν διάρροια
Πηγή: Kim YJ, Park KH, Park DA, Park J, Bang BW, Lee SS, Lee EJ, Lee HJ, Hong SK, Kim YR. Guideline for the Antibiotic Use in Acute Gastroenteritis. Infect Chemother. 2019 Jun;51(2):217-243. doi: 10.3947/ic.2019.51.2.217. PMID: 31271003; PMCID: PMC6609748
Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, προκειμένου να μειωθεί η πιθανότητα νόσησης από ιογενή γαστρεντερίτιδα θα πρέπει να τηρούνται οι βασικοί κανόνες υγιεινής, όπως το συχνό και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό, να γίνεται κατανάλωση ασφαλών τροφίμων και νερού, τα τρόφιμα να πλένονται σχολαστικά πριν από την κατανάλωσή τους ή το μαγείρεμα και τα οστρακοειδή να μαγειρεύονται πριν καταναλωθούν. Ακόμα υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο έναντι του ροταϊού για τα βρέφη και τα μικρά παιδιά.
Τα βακτήρια ευθύνονται για το 10% με 20% του συνόλου των περιστατικών οξείας γαστρεντερίτιδας (Chow, 2010). Η βακτηριακή γαστρεντερίτιδα στις ανεπτυγμένες χώρες προκαλείται κυρίως από τα βακτήρια σαλμονέλλα (Salmonella spp.), σιγκέλλα (Shigella spp.), καμπυλοβακτήριο (Campylobacter spp., κυρίως το Campylobacter jejuni), το κολοβακτηρίδιο (Escherichia coli), το δωνάκιο (Vibrio spp.), την υερσίνια (Yersinia enterocolitica) και την λιστέρια (Listeria monocytogenes) (Sattar, 2020). Τα κύρια συμπτώματα της βακτηριακής γαστρεντερίτιδας είναι η ναυτία, η διάρροια, ο έμετος, το κοιλιακό άλγος και ο πυρετός. Ο εντοπισμός της αιτιολογίας μιας βακτηριακής γαστρεντερίτιδας απαιτείται μόνο στις περιπτώσεις που η κατάσταση υγείας του ασθενούς κρίνεται σοβαρή. Για την αντιμετώπιση της βακτηριακής γαστρεντερίτιδας συνιστάται ενυδάτωση δια της στοματικής οδού, ή αν αυτό δεν είναι δυνατό, ενδοφλεβίως. Η χορήγηση αντιβιοτικών δεν είναι απαραίτητη σε όλες τις περιπτώσεις βακτηριακής γαστρεντερίτιδας, ακόμα κι αν ο αιτιολογικός παράγοντας είναι γνωστός (Sattar, 2020).
Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, προκειμένου να μειωθεί η πιθανότητα νόσησης από βακτηριακή γαστρεντερίτιδα θα πρέπει να τηρούνται οι βασικοί κανόνες υγιεινής, όπως το συχνό και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό και τα τρόφιμα που περιέχουν ζωικά προϊόντα να μαγειρεύονται καλά πριν καταναλωθούν. Ωμά φρούτα και λαχανικά θα πρέπει να πλένονται καλά με τρεχούμενο νερό και η επεξεργασία τους να γίνεται σε καθαρές επιφάνειες. Η προμήθεια γαλακτοκομικών προϊόντων θα πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από το ελεγχόμενο εμπόριο. Τα οστρακοειδών θα πρέπει να μαγειρεύονται πριν καταναλωθούν. Ακόμα τα κατοικίδια ζώα θα πρέπει να μην έρχονται σε επαφή με τους χώρους παρασκευής τροφίμων και στην περίπτωση κατά την οποία υπάρχουν στο σπίτι παιδιά κάτω των πέντε ετών, έγκυες ή ανοσοκατεσταλμένοι καλό θα ήταν να μη φιλοξενούνται ερπετά ως κατοικίδια. Τέλος, οι ταξιδιώτες σε χώρες όπου οι συνθήκες υγιεινής δεν είναι καλές θα πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση παγοκύβων και ακαθάριστων φρούτων. Στην περίπτωση που κάποιος νοσήσει θα πρέπει να τηρεί τα μέτρα ατομικής υγιεινής και να πλένει συχνά και σχολαστικά τα χέρια του ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης της λοίμωξης
Η λοίμωξη από τον οργανισμό Giardia lamblia ευθύνεται για τα περισσότερα περιστατικά παρασιτικής γαστρεντερίτιδας, η οποία μπορεί επίσης να προκληθεί και από τα παράσιτα του γένους Cryptosporidium καθώς και το Entamoeba histolytica (Chow, 2010).
Εικόνα 1. Φωτογραφίες από ηλεκτρονικό μικροσκόπιο a) ροταϊός b) εντερικός αδενοϊός c) ιός τύπου Norwalk d) καλυκοϊός e) αστροϊός f) εντεροϊός g) παρβοϊός (bar 100 nm).
(Πηγή: Zuckerman A., Banatvala J., Pattison J, eds. Principles and practice of clinical virology. 4th edn. Chichester: Wiley, 2000 © John Wiley & Sons Limited)
Αναφορές
Chow CM, Leung AK, Hon KL. Acute gastroenteritis: from guidelines to real life. Clin Exp Gastroenterol. 2010;3:97-112. doi: 10.2147/ceg.s6554. Epub 2010 Jul 15. PMID: 21694853; PMCID: PMC3108653.
Desselberger U. Viral gastroenteritis. Medicine (Abingdon). 2017 Nov;45(11):690-694. doi: 10.1016/j.mpmed.2017.08.005. Epub 2017 Oct 10. PMID: 32288581; PMCID: PMC7108362.
Sattar SBA, Singh S. Bacterial Gastroenteritis. 2020 Aug 11. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan–. PMID: 30020667.