Το πρώτο Ινστιτούτο Παστέρ ιδρύεται στο Παρίσι το 1888 με σκοπό τη μελέτη της νέας επιστήμης της Μικροβιολογίας και των εφαρμογών της στην Ιατρική, στη Δημόσια Υγεία, στη Γεωργία και στη Βιομηχανία, καθώς επίσης και στην έρευνα για την ανάπτυξη εμβολίων και ορών. Ακολουθεί η ίδρυση ενός δικτύου από Ινστιτούτα Παστέρ σε διάφορα μέρη του κόσμου, κυρίως σε Γαλλικές αποικίες, αλλά και σε άλλες χώρες.
Η ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ προκύπτει μέσα από μια σειρά γεγονότων που ξεκινάει από την ανάγκη αναδιοργάνωσης του ελληνικού στρατού στις αρχές του 20ου αιώνα ύστερα από τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897. Το έργο της αναδιοργάνωσης αυτής, ανατίθεται από το Ελληνικό Κράτος σε αποστολή του Γαλλικού Στρατού. Ο αρχηγός αυτής της αποστολής, ταξίαρχος Eydoux,το 1911 προτείνει στο Υπουργείο Στρατιωτικών την ίδρυση ενός Ινστιτούτου Παστέρ στην Ελλάδα. Ακολουθεί πρόταση του υπεύθυνου του Υγειονομικού της ίδιας αποστολής, αρχίατρου Odillon Arnaud , αυτή τη φορά προς τον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδας, Ελευθέριο Βενιζέλο, το 1912. Ο Βενιζέλος υποστήριζε την ίδρυση του Ινστιτούτου, στο πλαίσιο τόσο της κοινωνικής πολιτικής για τη δημόσια υγεία, όσο και της σύσφιξης των διμερών σχέσεων με τη Γαλλία. Θα περάσει όμως αρκετός καιρός μέχρι να καρποφορήσει το σχέδιο των Γάλλων στρατιωτικών. Το 1919, το εγχείρημα χρηματοδοτείται κυρίως από τον Έλληνικής καταγωγής Sir Basil Zaharoff, όχι μόνο για την αγορά του οικοπέδου και των κτηρίων, αλλά και με ετήσια επιχορήγηση για τη λειτουργία του Ινστιτούτου, μέχρι το θάνατό του. Στις 26 Απριλίου 1919, λοιπόν, εγκρίνεται με Βασιλικό Διάταγμα η ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ-Ιδρύματος Ζαχάρωφ.
Με δεδομένη την πολιτική βούληση και την οικονομική στήριξη, την οργάνωση του Ινστιτούτου αναλαμβάνει ο Albert Calmette, υποδιευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Παστέρ, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την οργάνωση του διεθνούς δικτύου Ινστιτούτων Παστέρ. Μαζί με τους George Abt και George Blanc φτάνει στην Αθήνα το 1920 και επιδίδεται στην οργάνωση του Ινστιτούτου. Σχεδιάζει τους χώρους, τη στελέχωση, τους θεσμούς. Τον Μαρτίου του 1920 πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ από τον Albert Calmette.
Οι πρωταγωνιστές της δημιουργίας του ΕΙΠ
Joseph-Paul Eydoux (1852-1918). Γάλλος στρατιωτικός, αρχηγός της Γαλλικής αποστολής στην Ελλάδα, (1911-14). Ο Eydoux ανέλαβε την αναδιοργάνωση του Ελληνικού Στρατού με αρκετή επιτυχία, όπως αποδείχθηκε τόσο στους Βαλκανικούς Πολέμους, όσο και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επίσης, το 1912 δημιούργησε την Ligue franco-hellénique, για την σύσφιξη των διμερών σχέσεων και την αύξηση της γαλλικής πολιτιστικής επιρροής στην Ελλάδα. Ήταν αυτός που το 1911 απευθύνθηκε στο Ελληνικό Υπουργείο Στρατιωτικών (Υπουργός Στρατιωτικών αλλά και Πρωθυπουργός ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος) για τη δημιουργία ενός Ινστιτούτου Παστέρ στην Ελλάδα.
Ελευθέριος Βενιζέλος (1864-1936). Γεννήθηκε στην Κρήτη και πέθανε στο Παρίσι. Υπήρξε από τους σημαντικότερους πολιτικούς της νεώτερης Ελλάδας, και διετέλεσε πολλές φορές πρωθυπουργός. Μέσα στους κύριους άξονες της πολιτικής του ήταν και ο εκσυγχρονισμός της Δημόσιας Υγείας. Υποστήριξε και επιχορήγησε τη δημιουργία του ΕΙΠ. Μάλιστα, προέβη και σε χρηματικές δωρεές προς το ίδρυμα, όταν αυτό είχε ανάγκη. Στο δημόσιο λόγο του προέβαλε πολλές φορές τον Λουί Παστέρ ως πρότυπο για τους νεοέλληνες επιστήμονες και όχι μόνο.
Odilon Paul Jean Arnaud ( ; – 1947). Αρχίατρος του Γαλλικού Στρατού, μέλος της Γαλλικής αποστολής στην Ελλάδα, υπό τον στρατηγό Eydoux (πρώτη αποστολή 1911-14, δεύτερη 1918-22). Ανέλαβε την αναδιοργάνωση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Ελληνικού στρατού. Ήταν ο πρωτεργάτης της δημιουργίας του ΕΙΠ, αφού μετά την πρωτοβουλία του Eydoux, ανέλαβε αυτός την όλη προσπάθεια για την δημιουργία του ινστιτούτου. Είχε λαμπρή καριέρα στο Γαλλικό Στρατό και παρασημοφορήθηκε πολλές φορές (Commandeur de la Legion d’Honneur, κα).
Basil Zaharoff – Βασίλειος Ζαχαρίας (1849-1936). Γεννήθηκε στη Μ. Ασία και πέθανε στο Μόντε Κάρλο. Έπειτα από περιπετειώδη νεαρή ηλικία, ασχολήθηκε με το εμπόριο όπλων. Αμφιλεγόμενη ιστορική φυσιογνωμία, αφού αφενός διέθετε όπλα αφετέρου έκανε σημαντικές χορηγίες για κοινωφελείς σκοπούς. Στήριξε τον επεκτατισμό του Βενιζέλου υλικά και οικονομικά. Στις πολλές ανδραγαθίες του συγκαταλέγεται και η χορηγία για τη δημιουργία και τη λειτουργία του ΕΙΠ.
Albert Calmette (1863-1933). Γάλλος ιατρός και μικροβιολόγος, παστεριανής παιδείας. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την οργάνωση του Διεθνούς Δικτύου των Ινστιτούτων Παστέρ. Ήταν υπεύθυνος για την οργάνωση του ΕΙΠ στην Αθήνα (εγκαταστάσεις, θεσμοί, προσωπικό). Ο Calmette επίσης ασχολήθηκε με την καταπολέμηση της φυματίωσης και μαζί με τον Camille Guérin εφηύρε το εμβόλιο BCG. Λόγω του ΕΙΠ, η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες, μετά την Γαλλία, όπου παρασκευάστηκε και εφαρμόστηκε το συγκεκριμένο εμβόλιο.
ΠΗΓΕΣ:
- Βούρτσης, Α. Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ: Ανάδειξη του ιστορικού του ρόλου, μέσα από την συγκρότηση του αρχείου του, (πτυχιακή εργασία) Αθήνα, 2011 [pdf]
- Πάγκαλος, Γ., Πενήντα χρόνια στην υπηρεσία της Ιατρικής, Αθήνα, 1985.
- Παραδείσης Ν.Κ., Αμπελόκηποι, Αθήνα: Μικρός Ρωμηός, 1997.
- Πατεράκη, Ε., Το βιβλίο της Μαμας, Παρίσι: ΓΠΚΚ, 2003.