Εργαστήριο Βακτηριολογίας

Κεντρική δραστηριότητα του Εργαστηρίου Βακτηριολογίας του Ε.Ι.Π. αποτελεί η βασική και εφαρμοσμένη έρευνα στο πεδίο της αντοχής των βακτηρίων στα αντιβιοτικά.

Η χρήση των αντιβιοτικών στη θεραπεία των βακτηριακών λοιμώξεων κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα προσέφερε ανεκτίμητη ευεργεσία στον άνθρωπο, μειώνοντας τη θνησιμότητα από πολλές, προηγουμένως ανίατες λοιμώξεις. Παράλληλα όμως διαπιστώθηκε πως η εισαγωγή κάθε νέου αντιβιοτικού στην κλινική πράξη οδηγεί γρήγορα στην εμφάνιση και την επικράτηση ανθεκτικών βακτηριακών στελεχών που δεν ανταποκρίνονται στη θεραπεία. Η βακτηριακή αντοχή στα αντιβιοτικά και, ιδιαίτερα, η ευρεία εξάπλωσή της στους νοσοκομειακούς μικροβιακούς πληθυσμούς αποτελεί παγκοσμίως σημαντικό πρόβλημα Δημόσιας Υγείας, με σοβαρές επιπτώσεις στη νοσηρότητα και θνητότητα. Οι επιδιωκόμενες λύσεις κατευθύνονται αφενός στην ανάπτυξη νέων πιο δραστικών αντιμικροβιακών ουσιών και αφετέρου στη διαφύλαξη των αντιβιοτικών που ήδη υπάρχουν, με την εφαρμογή μέτρων που προλαβαίνουν ή αναχαιτίζουν την ανάδυση και την εξάπλωση της αντοχής. Και στις δύο αυτές κατευθύνσεις, κοινή και απαραίτητη προϋπόθεση είναι η κατανόηση των μηχανισμών που διέπουν την ανάπτυξη και την εξάπλωση της βακτηριακής αντοχής σε κυτταρικό επίπεδο, όσο και των περιβαλλοντικών και επιδημιολογικών παραγόντων που ευνοούν την επικράτηση ανθεκτικών βακτηριακών κλώνων στους μικροβιακούς πληθυσμούς.

Η εντατική χρήση αντιβιοτικών έχει διευκολύνει την ανάδυση ποικιλίας μηχανισμών βακτηριακής αντοχής.  Η επιλογή και επικράτηση ανθεκτικών κλώνων βακτηρίων είναι ιδιαίτερα έντονη στο νοσοκομειακό περιβάλλον, ενώ τα ποσοστά αντοχής στην Ελλάδα είναι από τα υψηλότερα της Ευρώπης.

Αντικείμενο των προσπαθειών της ομάδας είναι η ανάλυση των βιοχημικών, μοριακών και γενετικών μηχανισμών βακτηριακής αντοχής και, σε επίπεδο εφαρμοσμένης έρευνας, η παρακολούθηση των επιδημιολογικών τάσεων της βακτηριακής αντοχής στην Ελλάδα και η εντόπιση των μηχανισμών αντοχής που επικρατούν στα νοσοκομειακά παθογόνα ή και σε αυτά που ευθύνονται για λοιμώξεις στην κοινότητα και τείνουν να εξελιχθούν σε κρίσιμα προβλήματα Δημόσιας Υγείας για τη χώρα.

• Νοσοκομειακές λοιμώξεις και Βακτηριακή Αντοχή στα Αντιβιοτικά

Το πρόγραμμα έχει ως αντικείμενο την παρακολούθηση της βακτηριακής αντοχής στα αντιβιοτικά, στον ελληνικό κυρίως χώρο, και την ανάλυση των υποκειμένων μηχανισμών αντοχής. Η μεθοδολογία που ακολουθεί το εργαστήριο περιλαμβάνει: (α) βιοχημικό χαρακτηρισμό της αντοχής (διερεύνηση του ρόλου, της δομής και της λειτουργίας ενζύμων ή άλλων κυτταρικών στοιχείων που εμπλέκονται στην εκδήλωση αντοχής), (β) γενετικό χαρακτηρισμό της αντοχής (εντόπιση και ανάλυση των υπευθύνων γονιδίων και των γενετικών δομών στις οποίες φέρονται και διερεύνηση της έκφρασης των γονιδίων αντοχής), και (γ) προσδιορισμό επιδημιολογικών μικροβιολογικών δεικτών με κλασικές και μοριακές μεθόδους, με σκοπό τη διερεύνηση των οδών και αιτίων διασποράς της αντοχής. Οι μελέτες της ομάδας έχουν εστιαστεί σε μηχανισμούς αντοχής των Gram-αρνητικών βακτηρίων στα νεότερα β-λακταμικά αντιβιοτικά (κεφαλοσπορίνες 3ης και 4ης γενεάς, συνδυασμοί β-λακταμικών αντιβιοτικών με αναστολείς β-λακταμασών, καρβαπενέμες) και κυρίως στους μηχανισμούς που σχετίζονται με β-λακταμάσες. Επιπλέον, μελετώνται τα πλασμίδια-φορείς και οι γενετικές δομές (κινητά μεταθετά στοιχεία) που ευθύνονται για την συσσώρευση και μετακίνηση των γονιδίων αντοχής μέσα στον βακτηριακό πληθυσμό του ίδιου είδους ή άλλων ειδών και η εξέλιξη των πλασμιδίων πολυαντοχής. Σε προέκταση των μελετών αυτών, η ομάδα ασχολείται επίσης με την αξιολόγηση της in vitro δραστικότητας νέων αντιβιοτικών έναντι παθογόνων βακτηρίων με χαρακτηρισμένους μηχανισμούς αντοχής, καθώς και με την in vivo διερεύνηση της αποτελεσματικότητας νέων θεραπευτικών σχημάτων σε μοντέλα πειραματικών λοιμώξεων με ανθεκτικά στελέχη βακτηρίων σε ποντίκια.

• Ανάπτυξη συστήματος στήριξης λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση των νοσοκομειακών λοιμώξεων και της μικροβιακής αντοχής  (ΕΠΑΝΕΚ_ΤΑΕΔΚ-06179_MDR-CDSS)

Οι επιστημονικές παρατηρήσεις έχουν δείξει ότι οι αλλαγές των νοσοκομειακών μικροχλωρίδων επηρεάζονται από πολλαπλούς παράγοντες. Ωστόσο, οι μηχανισμοί που τις διέπουν δεν έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί. Συνεπώς απαιτείται μία ολοκληρωμένη προσέγγιση που θα συνυπολογίζει όσο το δυνατό περισσότερους παράγοντες και μέσω καινοτόμων υπολογιστικών μεθοδολογιών θα υποδεικνύει τις θεραπευτικές προσεγγίσεις με τη μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας. Η ενσωμάτωση και εφαρμογή ενός συστήματος στήριξης απόφασης στο νοσοκομειακό περιβάλλον ενδέχεται να οδηγήσει σε μείωση της μικροβιακής αντοχής. Ο περιορισμός των νοσοκομειακών λοιμώξεων και η επιτυχής θεραπευτική αντιμετώπισή τους απαιτεί το λεπτομερή χαρακτηρισμό των ανθεκτικών παθογόνων, των αλληλεπιδράσεων ξενιστή/παθογόνου και της βιοποικιλότητας των μικροχλωρίδων των ασθενών (εντερικής και στοματοφάρυγγα), καθώς και γνώση της μικροβιακής χλωρίδας κάθε νοσοκομείου και της διακίνησης ασθενών μεταξύ νοσοκομειακών μονάδων.

Οι στρατηγικοί στόχοι του έργου είναι: (α) η ανάπτυξη συστήματος παρακολούθησης που αποσκοπεί στην έγκαιρη και έγκυρη επιτήρηση των νοσοκομειακών μονάδων και εγκαταστάσεων και (β) η ανάπτυξη συστήματος στήριξης απόφασης με σκοπό τη λήψη.

Συνεργαζόμενοι φορείς:

Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ / Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης / Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας / Orasys – Νέες Τεχνολογίες Α.Ε.  

• Επιδημιολογική και εργαστηριακή παρακολούθηση της μικροβιακής αντοχής, μέσω της ανάλυσης λυμάτων με κλασσικές και μοριακές μεθόδους ανίχνευσης ανθεκτικών μικροοργανισμών και γονιδίων αντοχής (ΠΕΠ ΑΤΤΙΚΗΣ με Κωδικό ΟΠΣ 5124303)

Η επιδημιολογία των λυμάτων έχει προταθεί ως ένα αξιόπιστο εργαλείο  για την παρακολούθηση των τάσεων της μικροβιακής αντοχής.

Στόχοι του έργου είναι: α) ο προσδιορισμός των παραγόντων κινδύνου για την μικροβιακή αντοχή μέσω της επιδημιολογίας λυμάτων σε πραγματικό χρόνο, β) η καθοδήγηση της εμπειρικής θεραπευτικής αγωγής και γ) η συνδρομή στη λήψη μέτρων για τον εξορθολογισμό της χρήσης αντιβιοτικών και τον περιορισμό της ανάπτυξης μικροβιακής αντοχής.

Τα δεδομένα θα τροφοδοτούν το πληροφοριακό σύστημα της ΓΓ Δημόσιας Υγείας , ώστε να χρησιμοποιηθούν  για τον σχεδιασμό πολιτικών παρέμβασης για την ορθολογική χρήση αντιβιοτικών με βάση την πραγματική διάδοση της μικροβιακής αντοχής.

Συνεργαζόμενοι φορείς:

Γενική Γραμματεία Δημόσιας Υγείας / Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών / Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο / Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ / Εταιρεία Ύδρευσης Αποχέτευσης Πρωτευούσης

• Neisseria gonorrhoeae – Επιδημιολογία και Αντοχή στα Αντιβιοτικά

Αντικείμενο του προγράμματος είναι η συνεχής επιδημιολογική παρακολούθηση της γονόρροιας και των μικροβιολογικών της δεικτών (τύποι και αντοχή στα αντιβιοτικά των στελεχών Neisseria gonorrhoeae που απομονώνονται από τους γονορροϊκούς ασθενείς), καθώς και των δημογραφικών και πληθυσμιακών δεικτών της νόσου (επίπτωση, σύνθεση και συμπεριφορά του νοσούντος πληθυσμού). Οι υποκείμενοι μηχανισμοί ανάπτυξης και διασποράς της αντοχής στη Neisseria gonorrhoeae επίσης διερευνώνται, προκειμένου για σχήματα αντοχής που είτε πρωτοεμφανίζονται είτε διασπείρονται σε μεγάλη έκταση στην ελληνική κοινότητα. Το Εργαστήριο Βακτηριολογίας λειτουργεί, από το 1987 και εξής, ως Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Γονόκοκκου, μετά από σχετική απόφαση του Υπουργείου Υγείας (link με ιστοσελίδα του ΕΚΑΓ).

2024

• Di Pilato V, Pollini S, Miriagou V, Rossolini GM, D'Andrea MM. Carbapenem-resistant Klebsiella pneumoniae: the role of plasmids in emergence, dissemination, and evolution of a major clinical challenge. Expert Rev Anti Infect Ther. 2024, 22(1-3):25-43. [https://doi.org/10.1080/14787210.2024.2305854].

2023

• Tsilipounidaki K, Florou Z, Skoulakis A, Fthenakis GC, Miriagou V, Petinaki E. Diversity of Bacterial Clones and Plasmids of NDM-1 Producing Escherichia coli Clinical Isolates in Central Greece. Microorganisms 2023, 11 (2):516. [https://doi.org/10.3390/microorganisms11020516].  
• Dioli C, Pappa O, Siatravani E, Bratakou S, Tatsiopoulos A, Giakkoupi P, Miriagou V, Beloukas A. Molecular Characterization and Prevalence of Antimicrobial-Resistant Escherichia coli Isolates Derived from Clinical Specimens and Environmental Habitats. Microorganisms 2023, 11(6):1399. [https://doi.org/10.3390/microorganisms11061399].
• Agnes M, Kasimati EM, Inclán M, Thanassoulas A, Miliotis G, Malanga M, Benkovics G, Nounesis G, García-España E, Bouziotis P, Lazarou YG, Miriagou V, Mavridis IM, Yannakopoulou K. Metal-binding cyclodextrins: Synthesis and complexation with Zn²⁺ and Ga³⁺ cations towards antimicrobial applications. Carbohydr Polym. 2023, 321:121323. [https://doi.org/10.1016/j.carbpol.2023.121323].
• Tsilipounidaki K, Gkountinoudis CG, Florou Z, Fthenakis GC, Miriagou V, Petinaki E. First Detection and Molecular Characterization of Pseudomonas aeruginosa bla_NDM-1 ST308 in Greece. Microorganisms 2023, 11(9):2159. [https://doi.org/10.3390/microorganisms11092159].
• Tsilipounidaki K, Gkountinoudis CG, Florou Z, Fthenakis GC, Miriagou V, Petinaki E. The Molecular Characterization of blaNDM-1-Positive Acinetobacter baumannii Isolated in Central Greece. Microorganisms. 2023, 11(10):2588. [https://doi.org/10.3390/microorganisms11102588].  

2022

• Tsilipounidaki K, Athanasakopoulou Z, Billinis C, Miriagou V, Petinaki E. Importation of the first bovine ST361 New Delhi Metallo-5 positive Escherichia coli in Greece, Microbial Drug resistance 2022, 28(3):386-387. [http://doi.org/10.1089/mdr.2021.0243].
• Sánchez-Busó L, Cole MJ, Spiteri G, Day M, Jacobsson S, Golparian D, Sajedi N, Yeats CA, Abudahab K, Underwood A, Bluemel B, Aanensen DM, Unemo M; Centre for Genomic Pathogen Surveillance and the Euro-GASP study group. Europe-wide expansion and eradication of multidrug-resistant Neisseria gonorrhoeae lineages: a genomic surveillance study. Lancet Microbe 2022, 3(6):e452-e463. [http://doi.org/10.1016/S2666-5247(22)00044-1]. (collaborative)
• Day MJ, Jacobsson S, Spiteri G, Kulishev C, Sajedi N, Woodford N, Blumel B, van der Werf MJ, Amato-Gauci AJ, Unemo M, Cole MJ; Euro-GASP network. Significant increase in azithromycin "resistance" and susceptibility to ceftriaxone and cefixime in Neisseriaonorrhoeae isolates in 26 European countries, 2019. BMC Infect Dis. 2022, 22(1):524. [http://doi.org/10.1186/s12879-022-07509-w]. (collaborative)
• Kotsakis SD, Lambropoulou A, Miliotis G, Tzelepi E, Miriagou V, Tzouvelekis LS. Direct Colorimetry of Imipenem Decomposition as a Novel Cost-Effective Method for Detecting Carbapenemase-Producing Enterobacteria. Microbiol Spectr. 2022, 10(4):e0093822. [http://doi.org/10.1128/spectrum.00938-22]
• Kakkanas A, Karamichali E, Koufogeorgou EI, Kotsakis SD, Georgopoulou U, Foka P. Targeting the YXXΦ Motifs of the SARS Coronaviruses 1 and 2 ORF3a Peptides by In Silico Analysis to Predict Novel Virus-Host Interactions. Biomolecules. 2022 12(8):1052. doi: https://dx.doi.org/10.3390/biom12081052

2021

• Hadad R, Cole MJ, Ebeyan S, Jacobsson S, Tan LY, Golparian D, Erskine S, Day M, Whiley D, Unemo M; European collaborative group. Evaluation of the SpeeDx ResistancePlus® GC and SpeeDx GC 23S 2611 (beta) molecular assays for prediction of antimicrobial resistance/ susceptibility to ciprofloxacin and azithromycin in Neisseria gonorrhoeae. Journal of Αntimicrobial Chemotherapy 2021, 76(1):84-90. [http://doi.org/10.1093/jac/dkaa381]. (collaborative)
• Unemo M, Ahlstrand J, Sánchez-Busó L, Day M, Aanensen D, Golparian D, Jacobsson S, Cole MJ; European Collaborative Group. High susceptibility to zoliflodacin and conserved target (GyrB) for zoliflodacin among 1209 consecutive clinical Neisseria gonorrhoeae isolates from 25 European countries, 2018. Journal of Antimicrobial Chemotherapy 2021, 76(5):1221-1228 [http://doi.org/10.1093/jac/dkab024]. (collaborative)
• Jacobsson S, Cole MJ, Spiteri G, Day M, Unemo M; Euro-GASP Network. Associations between antimicrobial susceptibility/resistance of Neisseria gonorrhoeae isolates in European Union/European Economic Area and patients' gender, sexual orientation and anatomical site of infection, 2009-2016. BMC Infectious Diseases 2021, 21(1):273. [http://doi.org/10.1186/s12879-021-05931-0]. (collaborative)
• Kotsakis SD, Miliotis G, Tzelepi E, Tzouvelekis LS, Miriagou V. Detection of carbapenemase producing enterobacteria using an ion sensitive field effect transistor sensor. Scientific Report 2021, 11(1):12061. [https://doi.org/10.1038/s41598-021-91202-6].
• Balaska, A, Polonyfi K, Rigatou A, Miliotis G, Margaroni M, Daikos GL, Drogari-Apiranthitou M. Induction of innate immune responses by KPC-producing Klebsiella pneumonia of the pandemic sequence type 258-clade I. Access Microbiology 2021, 3(11):000275. [http://doi.org/10.1099/acmi.0.000275]

2020

• Meimeti E, Tentolouris N, Manes C, Loupa C, Provatopoulou X, Mostratos D, Vitsos A, Roussis V, Tzouvelekis L, Miriagou V, Rallis M Ointments containing Ceratothoa oestroides extract: Evaluation of their healing potential in the treatment of diabetic foot ulcers. Wound Repair and Regeneration 2020,  28(2):234-241 [https://doi.org/10.1111/wrr.12771]
• Voulgari E, Kotsakis SD, Giannopoulou P, Perivolioti E, Tzouvelekis LS, Miriagou V. Transferable ceftazidime-avibactam resistance due to a novel VEB β-lactamase variant with a Lys234Arg substitution in Klebsiella pneumoniae from Greek hospitals, 2019. Eurosurveillance 2020, 25(2):pii=1900766 [https://doi.org/10.2807/1560-7917.ES.2020.25.2.1900766]
• Voulgari E, Miliotis G, Siatravani E, Tzouvelekis LS, Tzelepi E, Miriagou V. Evaluation of the performance of Acuitas® Resistome Test and the Acuitas Lighthouse® Software for the detection of β-lactamase producing microorganisms. Journal of Global Antimicrobial Resistance 2020, 22:184-189 [http://dx.doi.org/10.1016/j.jgar.2020.01.017].
• Spyridopoulou K, Psichogiou M, Sypsa V, Miriagou V, Karapanou A, Hadjihannas L, Tzouvelekis L, Daikos GL. Containing Carbapenemase-producing Klebsiella pneumoniae in an endemic setting. Antimicrobial Resistance & Infection Control 2020,; 9(1):102 [https://doi.org/10.1186/s13756-020-00766-x].
• Benmimoun B, Papastefanaki F, Périchon B, Segklia K, Roby N, Miriagou V, Schmitt C, Dramsi S, Matsas R, Spéder P. An original infection model identifies host lipoprotein import as a route for blood-brain barrier crossing. Nature Communications 2020, 11(1):6106 [http://dx.doi.org/10.1038/s41467-020-19826-2].
• Leiros HS, Thomassen AM, Samuelsen O, Flach CF, Kotsakis SD, Larsson DGJ. Structural insights into the enhanced carbapenemase efficiency of OXA-655 compared to OXA-10. FEBS open bio 2020 10(9):1821-1832 doi: http://dx.doi.org/10.1002/2211-5463.12935
• Frohlich C, Sorum V, Huber S, Samuelsen O, Berglund F, Kristiansson E, Kotsakis SD, Marathe NP, Larsson DGJ, Leiros HS. Structural and biochemical characterization of the environmental MBLs MYO-1, ECV-1 and SHD-1. The Journal of antimicrobial chemotherapy 2020 doi: http://dx.doi.org/10.1093/jac/dkaa175
• Agallou M, Margaroni M, Kotsakis SD, Karagouni E. A Canine-Directed Chimeric Multi-Epitope Vaccine Induced Protective Immune Responses in BALB/c Mice Infected with Leishmania infantum. Vaccines 2020 8(3) doi: http://dx.doi.org/10.3390/vaccines8030350

2019

• Piperaki ET, Tzouvelekis LS, Miriagou V, Daikos GL. Carbapenem-resistant Acinetobacter baumannii: in pursuit of an effective treatment. Clinical Microbiology & Infection 2019, 25(8), 951-957 [https://doi.org/10.1016/j.cmi.2019.03.014]. (review)
• Cole MJ, Quaye N, Jacobsson S, Day M, Fagan E, Ison C, Pitt R, Seaton S, Woodford N, Stary A, Pleininger S, Crucitti T, Hunjak B, Maikanti P, Hoffmann S, Viktorova J, Buder S, Kohl P, Tzelepi E, Siatravani E, Balla E, Hauksdóttir GS, Rose L, Stefanelli P, Carannante A, Pakarna G, Mifsud F, Cassar RZ, Linde I, Bergheim T, Steinbakk M, Mlynarczyk-Bonikowska B, Borrego MJ, Shepherd J, Pavlik P, Jeverica S, Vazquez J, Abad R, Weiss S, Spiteri G, Unemo M. Ten years of external quality assessment (EQA) of Neisseria gonorrhoeae antimicrobial susceptibility testing in Europe elucidate high reliability of data. BMC Infectious Diseases 2019, 19(1):281 [http://dx.doi.org 10.1186/s12879-019-3900-z]. (collaborative)
• Cole MJ, Quinten C, Jacobsson S, Day M, Amato-Gauci AJ, Woodford N, Spiteri G, Unemo M; Euro-GASP network. The European gonococcal antimicrobial surveillance programme (Euro-GASP) appropriately reflects the antimicrobial resistance situation for Neisseria gonorrhoeae in the European Union/European Economic Area. BMC Infectious Diseases 2019, 19(1):1040 [http://doi.org/10.1186/s12879-019-4631-x]. (collaborative)
• Kotsakis SD, Flach CF, Razavi M, Larsson DGJ. Characterization of the First OXA-10 Natural Variant with Increased Carbapenemase Activity. Antimicrobial agents and chemotherapy 2019 63(1) doi: http://dx.doi.org/10.1128/AAC.01817-18

2018

• Harris SR, Cole MJ, Spiteri G, Sánchez-Busó L, Golparian D, Jacobsson S, Goater R, Abudahab K, Yeats CA, Bercot B, Borrego M-J, Crowley B, Stefanelli P, Tripodo F, Abad R, Aanensen DM, Unemo M, Euro-GASP study group. Public health surveillance of multidrug-resistant clones of Neisseria gonorrhoeae in Europe: a genomic survey. The Lancet Infectious Diseases 2018, 18(7):758-768 [http://dx.doi.org/10.1016/S1473-3099(18)30225-1]. (collaborative)
• Day MJ, Spiteri G, Jacobsson S, Woodford N, Amato-Gauci AJ, Cole MJ, Unemo M; Euro-GASP network. Stably high azithromycin resistance and decreasing ceftriaxone susceptibility in Neisseria gonorrhoeae in 25 European countries, 2016. BMC Infectious Diseases 2018, 18(1):609 [http://dx.doi.org/10.1186/s12879-018-3528-4]. (collaborative)
• Marathe NP, Janzon A, Kotsakis SD, Flach CF, Razavi M, Berglund F, Kristiansson E, Larsson DGJ. Functional metagenomics reveals a novel carbapenem-hydrolyzing mobile beta-lactamase from Indian river sediments contaminated with antibiotic production waste. Environment international 2018 112:279-286 doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.envint.2017.12.036

B. Other Publications

• Christian G. Giske (Sweden, EUCAST Steering Committee and EARS-Net Coordination Group; chairman), Luis Martinez-Martinez (Spain, EUCAST Steering Committee), Rafael Cantón (Spain, chairman of EUCAST), Stefania Stefani (Italy), Robert Skov (Denmark, EUCAST Steering Committee), YouriGlupczynski (Belgium), Patrice Nordmann (France), Mandy Wootton (UK), Vivi Miriagou (Greece), Gunnar SkovSimonsen (Norway, EARS-Net Coordination Group), Helena Zemlickova (Czech republic, EARS-Net Coordination Group), James Cohen-Stuart (The Netherlands) and Marek Gniadkowski (Poland). EUCAST guidelines for detection of resistance mechanisms and specific resistances of clinical and/or epidemiological importance, July 2017 (revised/updated version2). http://www.eucast.org/resistance_mechanisms

• ECDC-published reports of EARS-Network  (www.ecdc.europa.eu)
  • ECDC (2018). Antimicrobial resistance surveillance in Europe 2017. Annual Report of the EARS-Net.
  • ECDC (2019). Antimicrobial resistance surveillance in Europe 2018. Annual Report of the EARS-Net.

• ECDC and WHO (2023). Antimicrobial resistance surveillance in Europe 2023 - 2021 data.