Μηνιγγίτιδες

Μηνιγγίτιδα αποκαλείται η φλεγμονώδης κατάσταση των προστατευτικών μεμβρανών που περιβάλλουν και προστατεύουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, γνωστές ως μήνιγγες. Υπάρχει μεγάλη ετερογένεια στην σοβαρότητα και την κλινική εικόνα των ασθενών με μηνιγγίτιδα από ήπιες και αυτο-ιάσιμες μορφές έως σοβαρές και απειλητικές για την ζωή καταστάσεις. Ως εκ τούτου αντίστοιχη ετερογένεια χαρακτηρίζει και τα συμπτώματα που μπορεί να αφορούν κεφαλαλγία, αυχενική δυσκαμψία, πυρετό, σύγχυση ή μεταβολή επιπέδου συνείδησης, ευερεθιστότητα ή υπνηλία, φωτοφοβία, έμετοι και σε κάποιες περιπτώσεις εξάνθημα. Διάφοροι μολυσματικοί παράγοντες τόσο ιογενείς όσο και βακτηριακοί έχουν ενοχοποιηθεί για την πρόκληση της φλεγμονώδους μηνιγγίτιδας.

Η διάγνωση ή ο αποκλεισμός της μηνιγγίτιδας πραγματοποιείται με οσφυονωτιαία παρακέντηση (ΟΝΠ) κατά την οποία λαμβάνεται δείγμα εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ) το οποίο υποβάλλεται σε έλεγχο όπως χρώσεις ή/και καλλιέργειες βακτηρίων και μέτρηση λευκών αιμοσφαιρίων ως ένδειξη ενεργούς φλεγμονής ώστε αφενός να διαγνωστεί η μηνιγγίτιδα και αφετέρου να διαπιστωθεί αν πρόκειται για οξεία βακτηριακή μηνιγγίτιδα ή άσηπτη μηνιγγίτιδα.

Εικόνα 1. Πηγή: https://www.cdc.gov/meningococcal/about/photos.html

Στην περίπτωση της οξείας βακτηριακής μηνιγγίτιδας το παθογόνο αίτιο είναι συνήθως κάποιο από τα παρακάτω όπως μηνιγγιτιδόκοκκος, πνευμονιοκόκκος, αιμόφιλος τύπου b, μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης αλλά και διάφορα άλλα. Η διάγνωση της βακτηριακής μηνιγγίτιδας πραγματοποιείται με χρώσεις κατά Gram και βακτηριακές καλλιέργειες. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως είτε λόγω χαμηλής ευαισθησίας των μεθόδων αυτών είτε λόγω μη βιώσιμων μικροοργανισμών που είναι αδύνατο να καλλιεργηθούν, η μοριακή διάγνωση κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντική. Από την στιγμή που εντοπιστεί το βακτηριακό αίτιο, η μηνιγγίτιδα στην πλειονότητα των περιπτώσεων αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά ακολουθώντας αντιβιοτική αγωγή. Όσο πιο άμεσα ξεκινήσει η θεραπεία τόσο μειώνονται οι πιθανότητες για εμφάνιση δευτερογενών επιπλοκών συνηθέστερες εκ των οποίων είναι κώφωση, επιληψία, προβλήματα οράσεως, κόπωση, απώλεια μνήμης ή αδυναμία συγκέντρωσης, νοητικό έλλειμα σε μικρότερες ηλικίες. Για το λόγο αυτό σε πολλές περιπτώσεις ενδείκνυται η μοριακή προσέγγιση ως πιο άμεση διάγνωση σε σύγκριση με την βακτηριακή καλλιέργεια η οποία είναι μια ιδιαίτερα χρονοβόρος πειραματική διαδικασία.

Εικόνα 2. Πηγή: https://ghanatodayonline.com/meningitis-kills-40-out-of-400-patients-up-north/

Με τον όρο άσηπτη μηνιγγίτιδα εννοούμε τη φλεγμονή των μηνίγγων λοιμωδούς αιτιολογίας η οποία οφείλεται κυρίως σε ιούς και κατά πολύ λιγότερο σε βακτήρια και σε μύκητες ή διάφορα άλλα παράσιτα. Οι συνηθέστεροι ιοί που προκαλούν μηνιγγίτιδες είναι οι εντεροϊοί, οι πόλιοϊοί, οι ερπητοϊοί, ο Epstein-Barr, ο κυτταρομεγαλοϊός, ο ιός της ανεμοβλογιάς, ο ιός του Δυτικού Νείλου, ο ιός της ιλαράς, της παρωτίτιδας, της ερυθράς και άλλοι. Ειδικότερα στους εντεροϊούς, τον ιό της ανεμοβλογιάς και της ιλαράς είναι πιθανό να προηγείται ή να συνυπάρχει με τα νευρολογικά συμπτώματα και εξάνθημα. Ειδικότερα, αν η μηνιγγίτιδα συνοδεύεται από εξάνθημα χεριών, ποδιών και στόματος (Hand, foot, mouth disease) αυτό αποτελεί ένδειξη της διάγνωσης λοίμωξης από τον ιό Coxsackie τύπου Α. Οι πιο ευάλωτες στην λοίμωξη από τον ιό Coxsackie και γενικότερα από εντεροϊούς ηλιακές ομάδες είναι κυρίως τα παιδιά προνηπιακής και νηπιακής ηλικίας λόγω της κοπρανοστοματικής οδού μετάδοσης. Η διάγνωση της ιογενούς μηνιγγίτιδας μπορεί να γίνει κυρίως με μοριακές και ορολογικές μεθόδους. Η έγκαιρη διάγνωση της ιογενούς μηνιγγίτιδας συμβάλει στον έλεγχο της αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών φαρμάκων. Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία παρά μόνο αντιϊκή αγωγή ή ακόμα και χρήση κορτικοστεροειδών για την αποτροπή δευτερογενών της φλεγμονής επιπλοκών.

Το πλέον αποτελεσματικό μέτρο πρόληψης της μηνιγγίτιδας είναι τα εμβόλια. Τα διαθέσιμα εμβόλια έναντι των βακτηριακών μηνιγγίτιδων παρέχουν προστασία έναντι του μηνιγγιτιδόκοκκου (στελέχη A, C, Υ και W135), του πνευμονιόκοκκου και του αιμόφιλου τύπου b. Σε ότι αφορά την ιογενή μηνιγγίτιδα, τα διαθέσιμα εμβόλια παρέχουν προστασία έναντι των ιών πολιομυελίτιδας, ιλαράς, παρωτίτιδας, ανεμοβλογιάς και ορισμένων αρμποϊών. Άλλα μέτρα πρόληψης περιλαμβάνουν την προληπτική αντιμικροβιακή αγωγή ατόμων που έχουν έρθει σε παρατεταμένη επαφή με πάσχοντα από μηνιγιτιδόκοκκο.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί ότι η Ελλάδα αποτελεί μία από τις ελάχιστες χώρες παγκοσμίως που επιτηρεί την μηνιγγίτιδα στο σύνολό της έχοντας βέβαια ως κύριο στόχο την επιτήρηση της μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου. Από το 2004 έως το 2020 έχουν καταγραφεί στην χώρα μας συνολικά 1100 κρούσματα μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου, σημειώνοντας σημαντική πτώση από το 2013 και έπειτα. Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το χρονικό διάστημα από το 2005 έως το 2009 είχαν καταγραφεί στην χώρα μας 3663 κρούσματα μηνιγγίτιδας εκ των οποίων περισσότερο από το 50% ήταν ιογενούς αιτιολογίας. Ο μηνιγγιτιδόκοκκος ήταν η συχνότερη αιτία βακτηριακής μηνιγγίτιδας με ποσοστό 15%. Από το 1997 και έπειτα κανένα περιστατικό πολιομυελίτιδας δεν έχει καταγραφεί στην χώρα μας και η υψηλή εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού έχει συνδράμει ώστε το 2002 να πιστοποιηθεί η Ελλάδα ως μία από τις polio-free (χωρίς πολιομυελίτιδα) χώρες του κόσμου.

Μοριακή Συνδρομική Διάγνωση βακτηριακής και ιογενούς μηνιγγίτιδας σε ΕΝΥ που διενεργείται στο Διαγνωστικό Τμήμα του ΕΙΠ